Klimaatzaak

Klimaatverandering wordt veroorzaakt door het broeikaseffect. Broeikasgassen laten gemakkelijk zonlicht door, maar zijn niet erg doorlaatbaar voor infraroodstralen (warmte) die op de aarde weerkaatsen en in de ruimte worden gestuurd. De hierdoor vastgehouden warmte leidt tot het broeikaseffect. In de atmosfeer zijn er van nature verschillende broeikasgassen aanwezig. Het zogenaamde natuurlijke broeikaseffect zorgt ervoor dat de gemiddelde temperatuur op aarde relatief gematigd blijft, waardoor leven op aarde mogelijk is. Wanneer echter door de mens veroorzaakte broeikasgassen aan de atmosfeer worden toegevoegd, neemt het broeikaseffect toe en wordt de aarde warmer dan ze van nature is. Deze man-made klimaatopwarming wordt voornamelijk veroorzaakt door het menselijke gebruik van fossiele brandstoffen zoals steenkool, olie, gas en bruinkool. De mens verbrandt deze fossiele brandstoffen omdat ze energie vrijmaken, maar bij die verbranding komen als restproduct ook broeikasgassen vrij.

In 2018 wijdde het Klimaatpanel van de Verenigde Naties een speciaal rapport aan de gevolgen van een opwarming van meer dan 1,5 °C ten opzichte van het pre-industriële niveau. Daaruit blijkt dat alle gevaren boven die drempel intensiever én frequenter worden. Denk daarbij aan hittegolven, overstromingen, droogte, toename van tropische ziektedragers, stijging van de zeespiegel en andere vormen van ecologische schade en menselijk leed. Ook het risico op tipping points neemt sterk toe bij een opwarming van meer dan 1,5°C (zie volgende FAQ voor meer uitleg over tipping points).  We hebben er dus alle belang bij om een dergelijke opwarming te vermijden. Als we de koers aanhouden waar we vandaag opzitten (het Business As Usual-scenario), dan lopen we het risico op een opwarming van 3,6°C of meer in 2100. Dat maakt het leven op aarde in het beste geval moeilijker, en in veel gebieden onmogelijk.

Ons klimaat wordt min of meer stabiel gehouden door een aantal natuurlijke systemen, zoals het Amazonewoud, de moesson en de permafrost. Door de huidige opwarming dreigen deze stabilisatoren zelf uit evenwicht gebracht te worden, wat onomkeerbare gevolgen kan hebben. Zo zit er onder de permafrost bijvoorbeeld een enorme hoeveelheid broeikasgassen die plots vrij kan komen zodra deze ontdooit. Dit dreigt zogenaamde runaway climate change te veroorzaken: een opwarming die we niet langer kunnen intomen.

Net als alle andere landen moet België zijn deel van de verantwoordelijkheid opnemen om een gevaarlijke klimaatopwarming van meer dan 1,5°C te vermijden. Daarvoor moet ons land op bevel van de rechters de broeikasgasuitstoot met 55% reduceren tegen 2030. Onze politici weten al vele jaren perfect wat er moet gebeuren, maar ondernemen onvoldoende klimaatactie. Daarom spande Klimaatzaak deze rechtszaak aan. Bindende reductiedoelstellingen blijken de enige hefboom te zijn die ervoor kan zorgen dat België verplicht wordt zijn deel van de verantwoordelijkheid op te nemen om te voorkomen dat de klimaatcrisis verder ontspoort.

Er bestaat een lineair verband tussen de opwarming van de aarde en de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer. Dat is handig want zo kunnen wetenschappers berekenen hoeveel "uitstootbudget" we nog hebben om onder de afgesproken gevaargrens van 1,5°C opwarming te blijven. Zo weten we dat we onze CO2-uitstoot wereldwijd met 45% moeten verminderen tegen 2030 (tov referentiejaar 1990), en in 2050 een netto nuluitstoot moeten bereiken. Omdat we dat budget niet mondiaal kunnen beheren, moet het omgerekend worden naar nationale doelstellingen. Westerse landen hebben de grootste verantwoordelijkheid in het veroorzaken van de klimaatcrisis en hebben ook de meeste middelen om bij te dragen aan de oplossingen. Daarom werd afgesproken dat zij het voortouw moeten nemen in de oplossing ervan. Op vraag van Klimaatzaak verplichtten de rechters van het Hof van Beroep België om zijn uitstoot te verminderen met 55% tegen 2030 (tov referentiejaar 1990). Om de scheiding der machten niet te schenden, hebben de rechters geen rekening gehouden met billijkheidsargumenten, die zouden voorschrijven dat België als rijk land en historisch belangrijke vervuiler veel meer moet doen. Wat rechterlijk opgelegd werd is dus de absolute ondergrens van een redelijke verdeling van het resterende koolstofbudget.

Iedereen is het erover eens dat netto nuluitstoot in 2050 noodzakelijk is om catastrofale gevolgen te vermijden. Over de weg daarnaartoe bestaan uiteenlopende meningen. Sommigen denken dat we door innovatie tijdig technologieën zullen ontwikkelen die broeikasgassen uit de atmosfeer kunnen halen, waardoor we onze uitstoot niet (drastisch) moeten verlagen. Op dit moment bestaan die technologieën evenwel nog niet op een voldoende opschaalbaar niveau. Het lijkt dus niet verstandig om de toekomst van onze planeet daarvan afhankelijk te maken. Het Nederlandse Hof van Cassatie besloot in zijn oordeel over de Urgenda-zaak dat scenario’s die van dergelijke technieken uitgaan een laag realiteitsgehalte hebben.

Wanneer sprake is van klimaatopwarming en klimaatverandering, wordt er vaak verwezen naar het 'IPCC'. Het acroniem IPCC staat voor Intergovernmental Panel on Climate Change, dat als opdracht kreeg om de meest recente klimaatgegevens die wereldwijd gepubliceerd zijn te onderzoeken en te evalueren, met de bedoeling deze ter beschikking te stellen van de beleidsmakers. De wetenschappelijke rapporten van het IPCC zijn zeer gezaghebbend en vormen dé norm inzake klimaatopwarming. Het IPCC telt momenteel 195 lidstaten, waaronder België al vanaf de oprichting in 1990. België wordt dus sinds 1990 systematisch op de hoogte gehouden van de wetenschappelijke, technische en sociaal-economische kennis inzake klimaatverandering.

Klimaatzaak eist van onze overheden enkel dàt ze hun klimaatbeloftes nakomen. Daar kan de rechter zich wel degelijk over uitspreken. Over de vraag hoe die doelstellingen gehaald moeten worden, mag hij/zij geen uitspraak doen. De rechter mag het politieke domein met de bijhorende beleidskeuzes en -overwegingen niet betreden.

Nee. Integendeel. Klimaatzaak wil een hulpmiddel zijn, een activator voor duurzame maatschappelijke en politieke verandering. We gebruiken dit rechtsmiddel niet tegen een minister of een regering, maar uit liefde voor de samenleving en voor het klimaat. Niet tegen, maar voor. Samen, als het kan.

Mede-eisers zitten juridisch, als volwaardige eisende partij, mee in de rechtszaak (op gelijke hoogte als de initiatiefnemers van de rechtszaak). Ze gaven een volmacht aan de vzw om, in samenspraak met de advocaten, ook namens hen alle noodzakelijke beslissingen te nemen. Het risico wordt evenwel uitsluitend door de vzw gedragen, niet door de individuele mede-eisers. 

Medestanders sluiten zich niet juridisch aan bij de rechtszaak, maar steunen Klimaatzaak moreel. Net als de mede-eisers, lopen ze geen enkel financieel of juridisch risico.

Nee. Mede-eiser worden kon tot en met 27 mei 2019. Daarna sloten we de inschrijvingen af en legden we de ontvangen volmachten neer bij de griffie. Nu kan je ons enkel nog steunen door medestander te worden of door een donatie te doen.

Jazeker. Graag zelfs! Want hoe meer medestanders, hoe duidelijker het signaal naar onze overheden.

Nee. De vzw neemt alle juridische kosten op zich. Geen enkele mede-eiser of medestander zal iets van de gerechtskosten moeten betalen, wat het vonnis ook is. Je loopt dus geen enkel risico.

Nee, enkel particulieren kunnen medestander worden in de rechtszaak. Als bedrijf of organisatie kan je Klimaatzaak steunen door je medewerkers/leden te informeren over de mogelijkheid om medestander te worden of financieel te steunen. Je kan Klimaatzaak ook mee op de kaart te zetten, door onze boodschap te delen via e-mail of sociale media.

Nee. Vzw Klimaatzaak kan jammer genoeg geen fiscale attesten uitreiken. Volgens de huidige reglementering voldoen wij niet aan de erkenningscriteria voor het ontvangen van fiscaal aftrekbare giften.

Dat is onmogelijk te voorspellen. Zowel het advocatenkantoor Baeyens & Billiet als de Nederlandse advocaat Roger Cox krijgen een vergoeding. Beiden hebben ingestemd om aan een gereduceerd tarief te werken. Op de pagina Transparantie vind je al onze financiële informatie.

Alle donaties worden gebruikt om vzw Klimaatzaak te financieren. Enerzijds zijn er de juridische kosten, zoals de honoraria van het advocatenteam, de deurwaarderskosten, de dossierkosten enz. Anderzijds zijn er werkingskosten van de vzw: de personeelskosten van 1 voltijdse medewerkster, de kosten voor het onderhoud van de website, voor het organiseren van events, voor tweetalige communicatie enz. Op de pagina Over ons vind je al onze financiële informatie.

Op 17 juni 2021 oordeelde de Brusselse rechtbank van eerste aanleg dat het nalatige Belgische klimaatbeleid niet enkel een schending van de maatschappelijke zorgplicht (artikelen 1382 en 1383 (Oud) Burgerlijk Wetboek), maar ook van de mensenrechten van de 58.000 mede-eisers inhield (artikelen 2 en 8 EVRM). Nooit eerder in de Belgische geschiedenis viel zo’n vernietigend vonnis over het beleid van onze overheden t.a.v. hun burgers. De rechtbank legde evenwel geen broeikasgasreductiebevel op omdat ze meende hiermee het exclusieve bevoegdheidsterrein van de politieke overheidsmachten te betreden, en aldus inbreuk te maken op het beginsel van de scheiding der machten. In de maanden volgend op het vonnis kwam er evenwel geen enkele aanwijzing dat de politici het vonnis ernstig namen. Daarom tekende Klimaatzaak op 17 november 2021 hoger beroep aan, om alsnog een reductiebevel te bekomen.

De rechters in eerste aanleg stelden vast dat het Belgische klimaatbeleid de mensenrechten en de zorgvuldigheidsnorm schendt, maar legden geen reductiebevel op. Dat hadden we nochtans wel gevraagd. Wij vragen dat België zijn deel van de verantwoordelijkheid opneemt om te voorkomen dat we de gevaarlijke opwarmingsgrens van +1,5°C overschrijden. Daarvoor moet de Belgische broeikasgasuitstoot in 2030 met minstens 61% gereduceerd zijn. Dit reductiepercentage is door onafhankelijke en gerenommeerde klimaatwetenschappers als Fekete & Höhne, Rogelj en van Ypersele bevestigd als de absolute ondergrens van wat voor een land als België vereist is.  Ook het in de schoot van de Klimaatcoalitie verzamelde maatschappelijke middenveld, m.i.v. de vakbonden, onderschrijft deze minimale reductie-eis voor België. 

Lees ons volledige verzoekschrift hier.

Op 17 november 2021 legde VZW Klimaatzaak haar verzoekschrift tot hoger beroep neer, wat het startschot gaf voor de tweede fase van de rechtszaak. De overheden vroegen op hun beurt eveneens om bepaalde aspecten van de zaak in hoger beroep te herbeoordelen. De Klimaatzaak wordt daarom in zijn totaliteit voor een tweede keer opnieuw beoordeeld door het Hof van Beroep, die kan beslissen om het oorspronkelijke vonnis te bekrachtigen of om het geheel of gedeeltelijk te hervormen. Steun het beroep >

Verschillende dingen. Je kan medestander worden, om onze politici duidelijk te maken dat dit een breed gedragen initiatief is. En de boodschap mee verspreiden, door met je buurman, collega, familie,.. te praten, zodat steeds meer mensen overtuigd worden van de noodzaak van een snelle klimaattransitie. Maak je geld klimaatproof,en beleg duurzaam. Steun ook andere acties, zoals betogingen, voor zover je je daar goed bij voelt. Stem op de politieke partij die volgens jou het verschil kan maken. En steun ons financieel, als je het kan missen. Deze rechtszaak is als een marathon, die handenvol geld kost, en wij zijn volledig afhankelijk van giften. Steun het cassatieberoep >

Om een gevaarlijke opwarming van meer dan 1,5°C te vermijden, rest ons nog maar een zeer beperkt tijdsvenster. Dat zit zo: elk extra beetje broeikasgas in de atmosfeer zorgt voor een verdere opwarming. Bovendien heeft CO2, veruit het belangrijkste broeikasgas, een hele lange levensduur. Dat stapelt zich dus op in de atmosfeer. Wetenschappers kunnen precies uitrekenen hoe snel het zal opwarmen aan ons huidig uitstoottempo. En ze waarschuwen ons steeds duidelijker: de uitstootkraan moet dicht, en snel! Klimaatzaak wil de Belgische overheden via de rechtbank dwingen om zijn deel van de verantwoordelijkheid hiervoor op te nemen. Enkel als àlle landen hun verantwoordelijkheid nemen, maken we een kans om de verdere ontsporing van de klimaatcrisis een halt toe te roepen.  Steun Klimaatzaak >

Individuele gedragsverandering van burgers is onvoldoende om het tij te keren; het zijn systeemspelers zoals de overheden en grote bedrijven en financiële instellingen die de verantwoordelijkheid én mogelijkheid hebben om de noodzakelijke omslag te realiseren. Om de opwarming tegen te gaan moet de overheid een sturende rol spelen om de uitstoot te verminderen van o.a. de industrie, de landbouw, het transport en ons gebouw- en woningpatrimonium. Dat zijn hefbomen die burgers niet hebben. Dit alles neemt evenwel niet weg dat klimaatinspanningen van burgers ook erg belangrijk zijn.